پیوندی فراتر از همسایگی و خاری در چشم آمریکا

هفته گذشته عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر عراق در رأس هیات بلندپایه از مقامات و چهره‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی وارد تهران شد و در این سفر دو روزه با مقامات ارشد کشورمان دیدار و گفت‌وگو کرد. در این سفر تعدادی از وزرای تجارت، امور خارجه، برنامه‌ریزی، راه و ترابری، بهداشت، برق و امور زیربنایی، نمایندگان مجلس این کشور و همچنین مشارکت ۳۰ نفر از فعالان بخش خصوصی عراق، نخست‌وزیر این کشور را همراهی می‌کردند. این سفر در حالی انجام شد که کمتر از یک ماه پیش از آن، رئیس‌جمهور کشورمان مهمان بغداد بود.

ابعاد اقتصادی
این سفر از منظر اقتصادی بسیار مهم و قابل‌توجه بود و اهمیت آن را باید در میزان و پتانسیل روابط اقتصادی تهران و بغداد جستجو کرد. نگاهی به تجارت این دو کشور طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد میزان صادرات انواع کالا‌های ایرانی به عراق از دو میلیارد و ۷۶۲ میلیون دلار در سال ۱۳۸۷ به پنج میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار در سال ۹۰، پنج میلیارد و ۹۴۹ میلیون دلار در سال ۹۲ و شش میلیارد و ۴۲۴ میلیون دلار در سال ۹۶ رسیده است.
بر همین اساس، ایران پس از ترکیه و چین که به ترتیب ۹ و ۸/۴ میلیارد دلار صادرات کالا به عراق داشتند، در رتبه سوم کشور‌های حاضر در بازار عراق قرار داشت؛ اما با آغاز تحریم‌ها در سال ۹۷، این معادله تغییر کرد و ایران توانست طی ۱۱ ماه ابتدایی سال گذشته، رکورد ۹ میلیارد دلاری صادرات به عراق را ثبت کند و تبدیل به اولین کشور حاضر در بازار عراق شود.

چنانچه، محمدرضا مودودی، رئیس سازمان توسعه تجارت با تأکید بر ظرفیت کشور‌های همسایه و تجارت با آن‌ها بیان کرد: در سال گذشته ما رکورد تاریخی صادرات نزدیک به ۹ میلیارد دلاری را با کشور عراق ثبت کردیم و صادرات ما با این کشور به میزان ۵۰ درصد در سال ۹۷ افزایش یافت.
رضا رحمانی، وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به اجرای توافق تجاری با عراق مبنی برافزایش تجارت بین دو کشور به ۲۰ میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۰ خواستار تسریع در اجرای توافقات شد؛ لذا امید می‌رود که تا سه سال آینده، حجم مبادلات فعلی با عراق، دو برابر شود. در حال حاضر امکان افزایش این مبادلات نیز به وجود آمده و می‌توانیم امیدوار باشیم که حجم مبادلات با عبور از رقم‌های بالا، رکورد‌های جدیدی را به ثبت برساند.
این حجم از تجارت فعلی میان دو کشور در حالی است که کل صادرات ایران به اروپا در بازه زمانی مورداشاره کمتر از ۹۰۰ میلیون دلار بوده است. ۱۰ برابر بودن تجارت ایران با عراق در مقایسه با ۲۸ کشور اروپایی، به‌تن‌هایی گویای اهمیت و جایگاه عراق در تجارت خارجی ایران است. ظرفیتی که با مقداری تلاش و پیگیری می‌تواند به‌سرعت، افزایش چشمگیری پیدا کند و به بیش از دو برابر برسد.

«نه» بزرگ به تحریم آمریکا
روابط اقتصادی ایران و عراق را می‌توان یک «نه» بزرگ به تحریم‌های آمریکا نیز دانست. درحالی‌که آمریکایی‌ها به‌شدت می‌کوشند فشار‌ها بر ایران را افزایش داده و مانع از دستیابی ایران به منابع ارزی شوند، مزیت کار اقتصادی با عراق در این نکته مهم است که ارز حاصل از صادرات به عراق به ایران بازمی‌گردد. عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی، هم‌زمان با سفر عبدالمهدی به تهران، عنوان کرد: در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از مطالبات ایران به‌حساب بانک مرکزی واریز شده است و بایستی در مورد نحوه تکمیل و تداوم روابط مالی و پولی دو کشور با توجه به حجم در حال افزایش صادرات ایران، تصمیم‌گیری شود.

آمریکایی‌ها با استفاده از اهرم‌های مختلف سیاسی و اقتصادی در تلاش هستند، روابط تهران و بغداد را تحت تأثیر قرار دهند و از این طریق، فشار بر ایران را مضاعف کنند، اما در این مسیر توفیقی نداشته‌اند و افزایش ۵۰ درصدی صادرات ایران به عراق، گویای این واقعیت است. عربستان سعودی به‌عنوان بازوی آمریکا در منطقه نیز بیکار نبوده و سعی دارد با نزدیک کردن خود به بغداد، آن را از ایران دور سازد. وعده‌های شیرین اقتصادی ریاض به بغداد، مانند آنچه در سفر اخیر هیات سعودی به عراق گفته شد، یکی از نمونه‌های این راهبرد است.

اتحاد ناگسستنی دو ملت
روابط ایران و عراق فراتر از بستر‌های سیاسی و اقتصادی است. این روابط را باید از دریچه فرهنگی و علقه‌های مذهبی تحلیل و بررسی کرد. راهپیمایی بزرگ و بی‌نظیر اربعین، یکی از نمونه‌ها و شاخص‌های سنجش میزان عمق و گستردگی این رابطه بوده و می‌توان گفت: مراودات سیاسی و اقتصادی نیز از نتایج و برکات همین پیوند فرهنگی دیرینه است.

بر همین اساس مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در دیدار نخست‌وزیر عراق و هیئت همراه، با اشاره به آمیختگی اعتقادی، فرهنگی و تاریخی دو ملت ایران و عراق تأکید کردند: «روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق فراتر از روابط دو کشور همسایه است و دولت و ملت ایران، پیشرفت و سعادت عراق را به نفع خود می‌دانند، اما آمریکایی‌ها برخلاف اظهارات لفظی خود، دموکراسی و مجموعه‌ی فعالان سیاسی کنونیِ عراق را به ضرر خود می‌دانند و بر همین اساس، دولت عراق باید کاری کند که نظامیان آمریکایی هرچه زودتر از عراق خارج شوند».
برای سنجش نتایج سفر نخست‌وزیر عراق به ایران کافی است به تحلیل‌ها و مواضعی که در این زمینه عنوان شد، نگاهی بیندازیم. آمریکا و متحدانش در منطقه بازندگان این سفر و دو ملت و دولت عراق و ایران، برندگان آن هستند. این پیوند عمیق و فراتر از روابط همسایگی، خاری دردناک در چشم آمریکایی‌هاست.